دیپلماسی عمومی، محور اصلی سیاست خارجی دولت

به گزارش راهبرد معاصر نشست «تحول دیپلماسی عمومی در گام دوم انقلاب اسلامی» به همت حلقه دیپلماسی عمومی انقلاب اسلامی مرکز رشد دانشگاه امام صادق(ع) با حضور امیرحسین قاضی‌زاده هاشمی نماینده مجلس شورای اسلامی برگزار شد.

قاضی‌زاده در ابتدای این نشست به برنامه‌های خود در حوزه دیپلماسی عمومی در انتخابات اخیر ریاست جمهوری اشاره کرد و در ای باره به «تغییر پارادایم دیپلماسی»، «تقویت و حمایت از نهادهای مدنی»، «ایجاد شرکت‌های چندملیتی با محوریت ایران»، «ادغام اقتصادی منطقه»، «انتخاب یک تاجر بین‌المللی به‌عنوان وزیر خارجه»، «ارزش دانستن حضور ایرانیان در خارج از کشور»، «حل مشکل سربازی اجباری پسران ایرانی خارج کشور»، «تشکل‌سازی ایرانیان خارج کشور»، «در نظر گرفتن خانه هر ایرانی در خارج به‌مثابه کنسولگری ایران»، «به‌کارگیری اقوام و مذاهب ایران برای اصلاح افکار عمومی منطقه»، و «تقویت سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی» اشاره کرد.

وی در ادامه بیان داشت: با توجه به برخی انسدادها در دیپلماسی رسمی کشور، معتقدم باید از «دیپلماسی عمومی» به‌عنوان محور اصلی سیاست خارجی استفاده کنیم و آن را جایگزین دیپلماسی رسمی نماییم. ما نیاز به سازمان‌دهی ساختارها در شورای عالی امنیت ملی داریم.

وی از سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی و جامعة المصطفی العالمیة به‌عنوان دو سازمان اصلی فرهنگی کشور در حوزه بین‌الملل یاد کرد و بر بازطراحی و بازتعریف کارکرد آن تأکید کرد.

این نماینده مجلس با اشاره به تجربه ایجاد فراکسیون «اقدامات پیش‌دستانه علیه تهدیدات آمریکا» در مجلس و سازمان‌دهی و هماهنگی دستگاه‌های فعال در حوزه آمریکا در آن، تشکیل قرارگاهی برای دیپلماسی عمومی کشور را نیز ضروری دانست تا از اختلاف رویکردها و تقابل اقدامات دستگاه‌های متولی جلوگیری شود.

قاضی‌زاده در ادامه به ضرورت مدیریت دو جریان موازی در سیاست خارجی کشور اشاره کرد و گفت: یک جریان رسمی از طریق وزارت امور خارجه و سفارت‌خانه‌ها و یک جریان غیررسمی از طریق متشکل کردن ایرانیان خارج از کشور، با ارائه خدمات به آن‌ها در داخل کشور و دریافت خدمات از آن‌ها در خارج کشور و در نظر گرفتن آنان به‌عنوان بازوی دوم ایران در کشورهای مقصد.

این نماینده مجلس شورای اسلامی در ادامه در تبیین ظرفیت ایرانیان خارج از کشور گفت: ما باید با استفاده از سازوکار شورای عالی ایرانیان خارج از کشور، ایرانیان هر کشور را به‌عنوان یک لابی پرقدرت وابسته به دولت سازمان‌دهی کنیم. در حال حاضر برخی لابی‌های ایرانی در خارج کشور وجود دارد اما وابسته به نظام نیستند.

وی ایجاد شرکت‌های مشترک چندملیتی را یکی از ظرفیت‌های دانست و گفت: در شرکت‌های مشترک اقتصادی منافع ذی‌نفعان در کشورهای همسایه به ایران گره می‌خورد و آن‌ها عمق استراتژیک ایران در 15 کشور همسایه می‌شوند.

هاشمی افزود: ما پیش‌بینی کرده‌ایم که صدهزار شرکتِ دو، سه و چهارجانبه می‌بایست ایجاد شود که یک‌طرف آن ایرانی باشد. این تبادلات صرفاً جنبه اقتصادی ندارد و مؤسسات فرهنگی، سمن‌ها، اقدامات مدنی و محیط زیستی مشترک نیز ذیل آن تعریف شده‌اند. اصل کارکرد این اقدامات افزایش عمق استراتژیک ایران و پیوند زدن ملل منطقه است. این مسئله به‌راحتی به کاهش تحریم‌پذیری ما می‌انجامد.

وی افزود: زمانی که بنده در سال 87 به قاهره رفتم گفته می‌شد بر اساس قرارداد کوییز حدود 6500 شرکت مصری-اسرائیلی شکل گرفته که عمده اقتصاد مصر در دست آن‌هاست؛ یعنی آن‌ها درهم‌آمیختگی ایجاد کرده‌اند تا اگر بعداً مؤلفه‌های سیاسی به هم خورد، مؤلفه‌های اقتصادی مانع ایجاد این شکاف بشود. همین کار را با اردنی‌ها و اماراتی‌ها نیز انجام داده‌اند.

قاضی‌زاده با اشاره به جریان رسمی سیاست خارجی، بر ضرورت تحول دستگاه‌های متولی آن و توجه به فعالیت‌های اقتصادی تأکید کرد و گفت: در ارزیابی سازمان‌های متولی می‌بایست بجای اتکاء به گزارش‌ها، نظارت بر اساس شاخص اثربخشی صورت گیرد.

وی ادامه داد: باید سفارت‌خانه‌ها را بر اساس تبادلات اقتصادی رتبه‌بندی کرد؛ در حوزه‌های سیاسی و فرهنگی نیز می‌توان این‌گونه عمل نمود. با تعیین معیارهای درست ارزیابی و بر اساس اثر واقعی و بیرونی می‌توان ارزیابی و نظارت را انجام داد. به‌عنوان‌مثال هرچقدر طرفداران انقلاب اسلامی در دیگر کشورها بیشتر شوند یعنی عملکرد ما بهتر بوده است.

وی ضعف در تربیت نیروی کارآمد را یکی از مشکلات جدی این حوزه دانست و خاطرنشان کرد: عملکرد سازمان‌های خارجی ما به نسبت بودجه ارزی‌ای که می‌گیرند ضعیف‌تر است.

این نماینده مجلس ادامه داد: در این سازمان‌ها فرهنگ کارمندی حاکم است، درحالی‌که ما به نیروهای اعتقادی و انقلابی نیاز داریم. شهید سیدمحمدعلی رحیمی -رایزن فرهنگی اسبق ایران در پاکستان- این‌گونه بوده است. ایشان روحیه کارمندی نداشت، یک چهره علمی، فکری، فرهنگی و انقلابی بود و با وهابیون مباحثه‌های اعتقادی برگزار می‌کرد. این شهید هرروز و هرشب به سخنرانی و مباحثه مشغول بوده و برای خوش‌گذرانی و بهره‌مندی از مزایای مادی به خارج از کشور نمی‌رفته است. این‌گونه کارها فقط با نیروهای اعتقادی به‌پیش می‌رود.

نماینده مردم مشهد و کلات در مجلس شورای اسلامی در ادامه مشکل اساسی را متوجه نظام تعلیم و تربیت عمومی و تخصصی دانست که بنا بود افراد را شناسایی کنند، رشد دهند و تربیت نمایند تا به جایگاه خود برسند.

وی در این باره افزود: ما سازوکارهایی برای تربیت نیرو برای این حوزه داریم، اما درست عمل نمی‌کنند. مراکز علمی مختلف ازجمله دانشگاه امام صادق(ع)، حوزه علمیه، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، دانشکده روابط بین‌الملل وزارت امور خارجه، دانشگاه آزاد اسلامی و... را برای این منظور تأسیس کرده‌ایم، اما آن‌چنان که باید درست عمل نمی‌شود. پس مسئله ما نداشتن ساختار یا سازوکار ظاهری نیست، بلکه تعهد به اجرای آن است.

نماینده مردم مشهد و کلات در مجلس شورای اسلامی همچنین بر ضرورت نظارت بر رایزنان فرهنگی و انتخاب یک هیئت گزینش سختگیر و کارآمد با سازوکارها و نظام شایستگی روشن در سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی برای انتخاب رایزنان شایسته تأکید کرد و در خصوص افزایش دوران مأموریت رایزن‌های فرهنگی اظهار داشت: اعزام رایزن‌های فرهنگی برای یک بازه زمانی کوتاه‌مدت بی‌معناست، و می‌بایست اعزام‌های بلندمدت صورت گیرد. ارتباط‌گیری با جامعه مقصد و برقراری تعاملات و دوستی‌ها در کوتاه‌مدت امکان‌پذیر نیست.

وی گفت: سفیر می‌تواند به‌صورت کوتاه‌مدت اعزام شود، اما پست‌هایی مانند رایزنی فرهنگی باید طولانی‌مدت باشد تا این افراد جزئی از فرهنگ و روابط آن کشور محسوب شوند و بتوانند علاوه بر آن روابط شخصی ایجاد کنند. تغییر رایزن‌ها نباید تابع تغییر دولت‌ها باشد.

قاضی‌زاده با ذکر مثال‌هایی از اثرگذاری فرهنگی و دینی تجار ایرانی بر مردم دیگر مناطق دنیا، از عقب راندن مردم در روابط فرهنگی بین‌المللی انتقاد کرد و گفت: دولت باید به مردم واگذار شود. نظام سلطه با بهره‌گیری از بخش غیردولتی در دنیا عمل می‌کند و به‌پیش می‌رود. شهید سلیمانی در یکی از سخنرانی‌های خود می‌فرمود اگر از من پرسیده شود مشکل امروز کشور چیست می‌گویم نبود مردم در عرصه اداره کشور. هر کجا کار را به مردم سپردیم، کارها پیش رفت. لازمه سپردن کارها به مردم، اعتماد به آن‌هاست.

وی در پاسخ به سؤالی درباره خلأ تقنینی در خصوص سازمان‌های مردم‌نهاد به‌عنوان یکی از ظرفیت‌های مردمی نقش‌آفرینی در دیپلماسی عمومی کشور بیان داشت: قانون آن دو مرتبه به مجلس آمد اما راه به‌جایی نبرد و بعضی نمی‌گذارند به‌پیش برود. در کشور ما یک الیگارشی امنیتی حاکم است و همه موضوعات را تهدید تلقی می‌کند، ازجمله سازمان‌های مردم‌نهاد. حل آن هم نیاز به تغییر رویکرد و زبان و گفتمان‌سازی دارد. بدون آن نباید انتظار اصلاح کارکرد را داشت. روحیه بیگانه بودن با مردم و عدم اعتماد به مردم باید تغییر کند. اگر سازمان مردم‌نهاد را تهدید ببینیم طبیعتاً به آن کاری هم نمی‌سپاریم.

وی افزود: در حال حاضر نگاه ما به ایرانیان خارج از کشور تهدیدمحور است، اما به اعتقاد من باید آن‌ها را متشکل نمود و به لابی ایران تبدیل کرد و آن‌ها را دوست دانست.

نماینده مردم مشهد و کلات در مجلس شورای اسلامی در پایان خاطرنشان کرد: این تغییر رویکرد از جانب جامعه ما اتفاق افتاده و جامعه مدنی ما فعال عمل می‌کند و در حال زورآزمایی با دولت است و می‌خواهد حرفش شنیده شود. لازم است این تغییر رویکرد و فهم از جانب دولتمردان صورت گیرد و آنان به گفتگو با مردم روی بیاورند و خود را بالاتر از مردم نداند.

لازم به ذکر است این نشست در ادامه سلسله نشست‌های بررسی نظام روابط فرهنگی بین‌الملل کشور و به همت حلقه دیپلماسی عمومی انقلاب اسلامی مرکز رشد دانشگاه امام صادق(ع) برگزار شد.